«Բոլորս էլ լքելու ենք այս աշխարհը...»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է նկարիչ, բանաստեղծ, Հայաստանի նկարիչների միության պատվավոր անդամ, «Դար» հիմնադրամի հոգաբարձուների խորհրդի նախագահ ՍՎԵՏԼԱՆԱ ՀԱԿՈԲՅԱՆԸ:

«ՔԱՆԻ ՈՐ ՆՊԱՏԱԿԸ ՀՈԳԵՎՈՐ ԷՐ, ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐՆ ԷԼ ԴՅՈՒՐԻՆ ՈՒ ՍԱՀՈՒՆ ԸՆԹԱՑԱՆ»

-Տիկին Սվետլանա, ի՞նչ առաքելություն է իրականացնում «Դար» հիմնադրամը:

-Հիմնադրամի գործունեությունն սկսվեց 2005 թվականին` Չարենցավանի թիվ 3 ռուսական դպրոցի տանիքի վերանորոգումից: Դա այն դպրոցն է, որտեղ սովորել են որդիներս: Այդպես ձևավորվեց հիմնադրամը` նպատակ ունենալով զբաղվել դպրոցաշինությամբ, դպրոցական ծրագրերով: Բայց ինչ-ինչ պատճառներով մեր գործունեությունը տեղափոխեցինք Գեղարքունիքի մարզի Ծաղկունք գյուղ. գուցե բարին դա էր: Ծաղկունքը որդիներիս մանկության օրրանն է, արմատներով այնտեղից են: Երբ մարդն ինչ-որ բան է ուզում անել, կարողանում է գտնել այն եզրը, որից պիտի սկսի: Մեր դեպքում էլ այդպես եղավ: Գյուղի դպրոցի վերանորոգմանը զուգահեռ կառուցվեց եկեղեցի` 7-րդ դարի Սուրբ Սարգիս մատուռի հարևանությամբ: Նորոգվեց նաև մատուռը` առանց խաթարելու դրա պատմական, ճարտարապետական արժեքը: Եկեղեցու կառուցումը խթան դարձավ մյուս ծրագրերի համար: Կառուցվեցին ճանապարհներ, լուծվեց լուսավորության հարցը, բարեկարգվեց տարածքը:

-Նոր շինությունները համահո՞ւնչ են հնադարյան մատուռին, թե՞, ժամանակակից չափանիշների համաձայն, զատորոշվում են իրենց նորաոճությամբ:

-Ո՛չ, շատ համահունչ են: Մենք գտանք այնպիսի ճարտարապետ, որն ապահովեց սահուն անցումը հնից նորին: Ամեն բան շատ գեղեցիկ է, ճաշակով: Այդ ճարտարապետի կառուցած երրորդ եկեղեցին է Ծաղկունքի եկեղեցին, և, ըստ նրա խոստովանության, իր բոլոր մտահղացումները կարողացել է ներդնել այս կառույցի մեջ: Քանի որ նպատակը հոգևոր էր, աշխատանքներն էլ դյուրին ու սահուն ընթացան: Նախատեսել ենք նաև այդ եկեղեցու ստորոտին կառուցել էթնիկ գյուղ` իր մշակութային տներով: Այդտեղ կլինեն դարբնի տուն, ատաղձագործի տուն, գորգագործի տուն, խեցեգործի տուն, այլ տներ: Դրանցում կբնակվեն վարպետների ընտանիքները, կլինեն նաև հատուկ սենյակներ` զբոսաշրջիկների համար: Նպատակն այն է, որ զբոսաշրջիկը ոչ միայն պարզապես հյուրընկալվի այդ տներում, այլև ծանոթանա հայ ավանդական մշակույթի ստեղծման պրոցեսներին: Նախատեսված է նաև կառուցել հարսանքատուն` ազգային հարսանյաց ծեսերի համար:

-Այդ բոլոր ծրագրերն իրագործելիս համագործակցո՞ւմ եք համապատասխան մասնագետների` խեցեգործի, դարբնի, ազգագրագետի հետ:

-Իհարկե, ամեն բան արվում է պրոֆեսիոնալ մոտեցմամբ: ՈՒնենք համապատասխան խորհրդականներ, որոնք մասնակցում են մեր աշխատանքներին:

-Արտասահմանցի զբոսաշրջիկներին էթնիկ գյուղ բերելու ուղիները գտնվա՞ծ են, համագործակցելո՞ւ եք տուրիստական գործակալությունների հետ:

-Իրազեկելու ճանապարհները բազմաթիվ են: Միայն մեկ բուկլետով կարելի է գրավել զբոսաշրջիկին: Մենք ներկայացնելու ավելի հետաքրքիր բաներ ունենք, քան այն երկրները, որոնք այսօր ճանաչված են զբոսաշրջության ոլորտում: Օրինակ, ես Գյուլագարակում տեսա մեր բուսաբանական այգին և վստահեցնում եմ, որ դրա հետ համեմատվել չի կարող Հնդկաստանում իմ տեսած նմանատիպ այգին, որով զարմանում ու հիանում են աշխարհի տարբեր երկրներից ժամանող զբոսաշրջիկները: Աշխարհը մեզ համար օրինակ է, մենք պետք է հետևենք դրսի փորձին: Մենք նախատեսել ենք նաև ամֆիթատրոն կառուցել` «Սասուցի Դավիթ» էպոսը ներկայացնելու համար: Մատենադարանից դուրս ենք բերել ազգային հին նվագարաններ, վերանորոգել և դրանցով ձայնագրել «Սասունցի Դավիթ» էպոսը: Աշխատանքը տևել է 2,5 տարի, հեղինակն Արթուր Շահնազարյանն է: Պատկերացում կազմելու համար, թե ինչ մակարդակի գործ է ստացվել, ասեմ, որ Տիգրան Մանսուրյանը ցնցված էր, երբ լսեց ձայնագրությունը:

-Փաստորեն, սա օպերային ներկայացո՞ւմ է:

-Դա և՛ օպերա է, և՛ թատրոն, և՛ բալետ:

-Իսկ կոնկրետ որտե՞ղ պիտի կառուցվի ամֆիթատրոնը:

-Նորակառույց եկեղեցին և ամֆիթատրոնն իրենց մեջ են առնում էթնիկ գյուղը: Իսկ Էթնիկ գյուղը կից է հին գյուղին` Ծաղկունքին, որը հին գյուղի յուրօրինակ շարունակությունն է:

«ՄԵՆՔ ՈՒԶՈՒՄ ԵՆՔ, ՈՐ ԳՅՈՒՂԱՑԻՆ ԿԱՐԻՔ ՉՈՒՆԵՆԱ ՔԱՂԱՔ ԳԱԼՈՒ, ՈՐ ԻՐ ԲՆՕՐՐԱՆՈՒՄ ԿԱՐՈՂԱՆԱ ԲԱՎԱՐԱՐԵԼ ՀՈԳՈՒ ՊԱՀԱՆՋԸ»

-Հին գյուղին ի՞նչ ճակատագիր է սպասում էթնիկ գյուղի կառուցումից հետո:

-Անվերջանալի պրպտումների մեջ մենք օր օրի նոր ծրագրեր ենք հղանում: Մեր նպատակն այն չէ, որ մարդիկ ընդամենը գան-տեսնեն էթնիկ գյուղն ու տպավորված հեռանան: Մենք ուզում ենք, որ այդ գյուղը եկամուտ ունենա, մարդիկ այդտեղ աշխատեն, որ հին գյուղը խորթ եղբոր կարգավիճակում չլինի, այլ օգտվի էթնիկ գյուղի հնարավորություններից: ՈՒշադրության կենտրոնում ենք պահում կրթության դերը: Մեր գյուղի դպրոցի ուսուցիչներն այսօր վերապատրաստվում են մայրաքաղաքում, համագործակցում ենք Անանիա Շիրակացի կրթօջախի և «ԱՅԲ» կրթահամալիրի հետ, յուրացնում նրանց փորձը: Անգամ Երևանում այսօր կա բանիմաց ուսուցիչների պակաս, ուստի ձգտում ենք, որ այդ խնդիրը հնարավորինս հաղթահարված լինի Ծաղկունքում: Այդ համագործակցությունը 2-3 տարում տվել է լավ արդյունք: Դպրոցում գործում են նաև արտադասարանական խմբակներ: Երեխաները զբաղվում են կարատեով, ստանում կոմիտասյան դասեր, ստեղծագործում: Այսինքն, մենք «բացում» ենք երեխային, հնարավորություն տալիս դրսևորելու իր բոլոր շնորհները:

-Իսկ ի՞նչ է վիճակված բուն գյուղատնտեսական զբաղմունքներին` անասնապահությանը, անասնաբուծությանը, հողագործությանը: Այս աշխատանքները պիտի մղվեն հետին պլա՞ն, գյուղացին միայն պիտի ուղղորդվի դեպի մշակույթն ու կրթությո՞ւնը:

-Ոչ, մենք արդեն զբաղվում ենք ոչխարաբուծության զարգացման ծրագրերով: Մտածում ենք հողագործական աշխատանքներն արդյունավետ դարձնելու մասին, որովհետև, եթե գյուղացին իր բուն գործով չզբաղվի, ի՞նչ պիտի տան նրան գորգագործությունը կամ դարբնությունը: Գյուղացին իր առաջնային կոչման, իր առաքելության հենքի վրա պիտի զարգացնի մնացած բոլոր հետաքրքրություններն ու ունակությունները: Չի կարող գյուղացին օտարվել իր հիմնական զբաղմունքից: Եթե նա իր բուն անելիքով կյանքի նվազագույն պահանջները չապահովի, նրան ոչինչ չի գրավի: Գյուղացին իր հողի, իր անասունի, իր տնտեսության հետ այնքան կապված է, որ մնացած բոլոր բաները երկրորդական արժեքներ են նրա համար: Իր հիմնական անելիքից հետո միայն նա կարող է մտածել ճաշակ զարգացնելու, ուրիշ հետաքրքրություններ ունենալու մասին: Մեր գյուղերում միշտ էլ եղել են թատերական խմբակներ, կինոթատրոններ, մշակույթի տներ, բայց դրանք գյուղացուն հետաքրքրել են հիմնական գործն ավարտելուց հետո միայն: Մենք ուզում ենք այնպիսի մթնոլորտ ստեղծել գյուղացու համար, որ նա կարիք չունենա քաղաք գալու, որ իր բնօրրանում կարողանա բավարարել սեփական հոգու պահանջը:

«ՈՉ ՄԻԱՅՆ ԱՐՏԱԳԱՂԹՆ Է ՆՎԱԶԵԼ, ԱՅԼԵՎ ԱՌԿԱ Է ՆԵՐԳԱՂԹԻ ԵՐԵՎՈՒՅԹԸ»

-Այդ ծրագրերը նպաստե՞լ են, որ Ծաղկունքում նվազի արտագաղթը:

-Ոչ միայն արտագաղթն է նվազել, այլև առկա է ներգաղթի երևույթը: Մի քանի ծրագրեր ենք իրականացրել, որպեսզի խթանենք գյուղում ապրելու ցանկությունը: Մասնավորապես, խթանում ենք ծնելության աճը` վճարելով ամսական 30 հազար դրամ յուրաքանչյուր նորածնի` մինչև մեկ տարին լրանալը: Եվ այժմ թե՛ ծնելության մակարդակը, թե՛ բնակչության ընդհանուր թիվը զգալիորեն ավելացել են գյուղում: Մեր օրինակը գայթակղիչ է դարձել նաև կողքի գյուղերի համար. այնտեղ էլ են բարեկարգել ճանապարհները, լուսավորության հարց լուծել:

-Ի՞նչ միջոցներով են բարելավվել հարևան գյուղերի պայմանները:

-Պետական միջոցներով: Մեր օրինակը նրանց էլ է մղել գործնական քայլերի: Մենք նպաստում ենք նաև, որ գյուղացին նորոգի իր տունը, բակը: ՈՒղղակի պետք է տեսնել խնդիրը և օգնել լուծելու այն: Շատ կարևոր ծրագիր էր դպրոցի ճանապարհի բարեկարգումը: Ես նոր եմ վերադարձել Դանիա և Ճապոնիա կատարած ուղևորությունից և միանգամից խորամուխ եմ եղել գյուղատնտեսական ծրագրերի մեջ: Ծառատունկի շրջան է, չի կարելի ժամանակ կորցնել:

-Ցանկացած գեղեցիկ գաղափար առարկայական է դառնում նյութական ներդրումով: Ի՞նչ խողովակներով են հայթայթվում հիմնադրամի միջոցները:

-Յուրաքանչյուր մարդու համար տոն է, երբ հասկացվում է նրա առաքելությունը: Երբ սիրով մի բարի ու ազնիվ բանի մասին ես մտածում, միջոցներ միշտ գտնվում են: Մենք գումարները վաստակում ենք դրսում և ներդնում հայրենիքում: Այսպես թե այնպես, բոլորս էլ լքելու ենք այս աշխարհը, պարզապես դրանից առաջ պիտի մտածենք, թե ինչ ենք թողնելու այստեղ:

«ԱՄԵՆ ԻՆՉԻ ՀԻՄՔՈՒՄ ՊԻՏԻ ԸՆԿԱԾ ԼԻՆԻ ՍԵՐԸ, ՁԳՏՈՒՄԸ»

-Օրեր առաջ մեր երկրի նախագահը պաշտոնական այցով հյուրընկալվել էր Սինգապուրում. այդ այցին անդրադառնալու ընթացքում անվերջ շեշտադրվում էր այն միտքը, թե Հայաստանը պետք է օրինակ վերցնի Սինգապուրից, պետք է տեղայնացնի այդ երկրի փորձը: Ձեր կարծիքով` կարելի՞ է որևէ երկրի պատրաստի փորձը վերցնել-ներդնել մեկ այլ երկրում:

-Մենք այնքան մեծ մտածողներ, համապատասխան մասնագետներ ունենք, որոնք քաջածանոթ են առաջադեմ երկրների փորձին: Պարզապես այդ փորձին նշանակություն տվող պետք է լինի: Այսօր մեր մշակութային ծրագրերը պետք է համապատասխանեցնենք ազգային մշակույթի չափանիշներին: Եվ մեզ ուրիշի փորձը պետք չի լինի: Մենք չենք կարող ճապոնական կամ սինգապուրյան փորձը կաղապարված ձևով բերել-դնել մեր երկրի իրականության մեջ:

-Նույն Սինգապուրի առնչությամբ Անգլիայի թագուհին էր նկատել, որ Սինգապուրը ժամանակին ձևավորվեց` սովորելով Անգլիայի օրինակի վրա, այնինչ այսօր Անգլիան շատ բան ունի սովորելու Սինգապուրից:

-Այո, յուրաքանչյուր երկիր այնքան շատ բան ունի իր ներսում, իսկ Հայաստանը` առավել ևս, որ ուրիշի փորձը կրկնելն անիմաստ է: Ճապոնացին երբեք չի մտածել, որ պիտի յուրացնի հայկական փորձը, բայց հայկական միտքն ու գիտելիքը հաշվի է առել իր երկիրը ձևավորելու ընթացքում: Ոչ թե այս կամ այն երկրի փորձը, այլ այդ երկրում եղած արժեքավոր բանն է դարձրել իր համար օրինակ ու դրա հիման վրա ստեղծել իրենը: ՈՒ կառուցել է այդպիսի հզոր պետություն: Իսկ մենք շատ ավելի մեծ հնարավորություն ու ներուժ ունենք, որ թույլ է տալիս մեզ զարգանալ, քան որևէ այլ երկիր: Մեր ամենամեծ հարստությունը մարդկային ներուժն է, մարդկային ուղեղը: Մենք ո՛չ նավթ ունենք, ո՛չ գազ ունենք, ո՛չ բնական այլ հարստություններ: ՈՒ ավելի լավ, որ չունենք և գայթակղիչ խայծ չենք հզորների համար, մեզ տարբեր կողմերից բզկտելու առիթ չենք տալիս: Բայց ունենք մի այնպիսի հարստություն, որ մեզնից չեն կարող խլել: Դա մեր ուղեղն է, մեր ազգի մտավոր ներուժը: Իսկ ուղեղը չեն կարող մարդուց խլել: Եթե մարդը ուղեղով ուժեղ լինի, կամք ունենա ու կարողանա հասկանալ, թե որն է ելքը, այդպիսի մարդուն հաղթել հնարավոր չի լինի: ՈՒ ամեն ինչի հիմքում պիտի ընկած լինի սերը, ձգտումը:

«ԵՍ ԶԳՈՒՄ ԵՄ, ՈՐ ՈՉ ՄԻԱՅՆ ԿԱՐՈՂ ԵՄ ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾԵԼ, ԱՅԼԵՎ ՆՊԱՍՏԵԼ ԱԶԳԱՅԻՆ ԽՆԴԻՐՆԵՐԻ ԼՈՒԾՄԱՆԸ, ԵՐԿՐԻ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆԸ»

-Նկարիչ եք, բանաստեղծ: Ստեղծագործական կյանքը և գործարարությունը ինչպե՞ս են փոխլրացնում կամ խանգարում իրար:

-Ես չեմ պատկերացնում մեկի գոյությունն առանց մյուսի: Չեմ կարող ամբողջ օրը նստել արվեստանոցում ու նկարել կամ միայն բանաստեղծություն գրել: Ես զգում եմ, որ ոչ միայն կարող եմ ստեղծագործել, այլև նպաստել ազգային խնդիրների լուծմանը, երկրի զարգացմանը, մեզ` իբրև մշակութային ազգ ճանաչելի դարձնելուն: Շատ վիրավորական է, երբ ասում ես, որ հայ ես, ու քեզ չեն ճանաչում: Սովորաբար նման դեպքերում սկսում ենք խոսել Արարատից, մեր պատմությունից: Այնինչ կարող ենք շատ հանգիստ ներկայանալ մեր մշակույթով: Մեր մշակույթը շատ ավելի քիչ բան է տվել մեր երկրին, քան ամբողջ աշխարհին: Ես նայում եմ, թե ինչպիսի ներդրում է ունեցել մեր ժողովուրդը համաշխարհային մշակույթի մեջ, ու մեզ հավասարը չեմ գտնում:

Զրույցը վարեց

Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ